Rối loạn tâm thần trong nhiễm HIV/AIDS (phần 2) | Safe and Sound

Rối loạn tâm thần ở người nhiễm HIV/AIDS, người bệnh sẽ gặp một số vấn đề về sức khỏe tâm thần như: mất ngủ dài ngày, lo âu, ám ảnh, sợ hãi,... Đa số trường hợp mắc bệnh sẽ gây đảo lộn phần lớn cuộc sống của người bệnh.

Nguyễn Thị Hồng Hạnh | Bác sĩ - Viện tâm lý và sức khỏe tinh thần SnS

Trung tâm Nghiên cứu Sức khỏe Cộng đồng và Phát triển

3. Các rối loạn tâm thần ở giai đoạn có triệu chứng và khi có triệu chứng bệnh AIDS rõ rệt

3.1. Phức hợp nhận thức - vận động liên quan đến HIV (phức hợp mất trí do bệnh AIDS)

Các bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý cho biết, biểu hiện sự suy giảm trí tuệ, kèm theo các rối loạn hành vi vận động. Những bệnh nhân AIDS có tật chứng thần kinh tâm thần nặng. Phức hợp nhận thức vận động liên quan đến HIV biểu hiện trầm trọng bằng mất trí, chủ yếu là mức độ tật chứng vận động đối với đời sống hàng ngày. Không giống bệnh Alzheimer - mất trí vỏ não, các bác sĩ tâm thần cho rằng, mất trí ở người nhiễm HIV/AIDS là mất trí dưới vỏ. Những biến đổi lâm sàng chủ yếu xảy ra ở hệ viền và các đường liên lạc của thuỳ trán. Các cấu trúc này có tầm quan trọng trong việc điều chỉnh khí sắc và hành vi, nên các biến chứng tâm thần, thần kinh có thể xảy ra khi các cấu trúc đó bị tổn thương.

Sự thay đổi nhân cách thực tổn

Theo các chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần, sự thay đổi nhân cách thực tổn có thể xảy ra theo nhiều cách và tạo thành hội chứng nhân cách thực tổn. Đặc trưng bởi sự biến đổi đáng kể các mô hình hành vi quen thuộc đối với bệnh nhân trước khi bị bệnh.

Bệnh nhân có biến đổi cảm xúc và hành vi, tăng các nét nhân cách tiền bệnh lý dẫn đến hành vi giải ức chế, dễ bị kích thích có thể gây hại cho người khác; đôi khi giống hội chứng hưng cảm nhẹ.

Ở những người mất trí do bệnh AIDS có thể có sự thoái hoá nhân cách. Các bác sĩ tâm thần khuyến cáo, triệu chứng vô cảm, mất động cơ và mất sáng kiến phản ánh tổn thương thuỳ trán và các đường liên lạc của chúng.

Một số trường hợp biểu hiện sự suy giảm hoạt động nhận thức, bao gồm suy giảm trí nhớ, khó tập trung suy nghĩ.

Ảnh 1: Bệnh nhân có sự biến đổi cảm xúc và hành vi

Trầm cảm thực tổn

Trầm cảm có thể biểu hiện bằng các triệu chứng giống như mất trí liên quan đến HIV, cần phân biết với vô cảm. Theo các chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần, sự chậm chạp tâm thần vận động và sự né tránh các nhiệm vụ phức tạp là đặc trưng của bệnh não thực tổn. Khí sắc trầm, tự ti và cảm giác tội lỗi thuộc về trầm cảm tiên phát.

Các triệu chứng mất ngủ, kém tập trung, chán ăn, giảm trọng lượng và giảm dục năng là những biểu hiện thường gặp trong nhiễm HIV tiến triển, có thể làm khó phân biệt với các rối loạn thực vật trong trầm cảm nội sinh.

Trầm cảm chẩn đoán nhầm với quá trình mất trí. Trong trường hợp giả mất trí do trầm cảm thì lấy việc điều trị trầm cảm có kết quả để xác định chẩn đoán.

Trầm cảm và mất trí cùng tồn tại, đặc biệt ở giai đoạn biến đổi của tật chứng nhận thức. Khi đó biểu lộ một bệnh cảnh lâm sàng nặng nề và phức tạp hơn.

Các rối loạn tâm thần khác

Hội chứng khí sắc thực tổn: Tăng vận động, hoang tưởng tự cao, dễ kích thích, giảm nhu cầu ngủ, mất sáng tạo, ảnh hưởng đến lao động xã hội.

Bệnh cảnh loạn thần

Các rối loạn hoang tưởng thực tổn, hoang tưởng bị hại, bệnh nhân đinh ninh rằng cho họ nằm viện là để thực hiện âm mưu lấy cắp tài sản hoặc đầu độc họ.
Các rối loạn tri giác thực tổn, thường gặp là ảo giác thính giác, ảo giác thị giác.

Các bác sĩ tâm thần khuyến cáo, những rối loạn này khó phân biệt với loạn thần chức năng xảy ra ở những người không bị nhiễm HIV; nếu không có tiền sử về gia đình, thì cần phải xem xét nguyên nhân thực tổn để chẩn đoán phân biệt.

3.2. Các rối loạn tâm thần liên quan đến HIV ở những người không bị nhiễm HIV

Nhóm coi thường bệnh

Những người đã từng quan hệ tình dục với gái mại dâm, hay đồng tính luyến ái (nguy cơ lây nhiễm cao) luôn nghĩ rằng mình không bị lây bệnh. Do vậy, họ coi thường lây bệnh, nhất là khi thử nghiệm kháng thể HIV âm tính. Trong những trường hợp này, các bác sĩ tâm thần cần khuyên họ làm thử nghiệm kháng thể lần hai sau 3 tháng kể từ khi có hành vi nguy cơ.

Nhóm nghi bệnh

Ngược lại với nhóm trên, những người này luôn tin rằng mình đã bị nhiễm HIV. Các thử nghiệm kháng thể HIV âm tính chỉ làm cho họ yên tâm tạm thời và nghĩ rằng có thể là âm tính giả tạo hoặc họ bị nhiễm một virus mới. Họ bận tâm vào những triệu chứng thực thể mơ hồ như uể oải, mệt mỏi mà các triệu chứng này có thể là biểu hiện của lo âu. Đôi khi họ có nguy cơ tự sát. Theo các chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần, liệu pháp tâm lý để loại trừ sang chấn tâm lý nhằm làm giảm lo âu và trầm cảm.

Nhóm loạn thần

Hoang tưởng bị nhiễm HIV/AIDS có thể là một phần của bệnh loạn thần. Bệnh nhân không có hành vi nguy cơ nhưng vẫn cứ hoang tưởng cho rằng mình bị nhiễm HIV.

4. Điều trị rối loạn tâm thần trong nhiễm HIV/AIDS

4.1. Liệu pháp hoá dược

Trong các giai đoạn của nhiễm HIV/AIDS, các chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần khuyến cáo, việc sử dụng các thuốc hướng thần là cần thiết. Điều đáng chú ý, bệnh càng tiến triển thì càng tăng sự nhạy cảm của thuốc, đặc biệt đối với các tác dụng phụ của thuốc. Sử dụng kết hợp thuốc chống trầm cảm, thuốc giải lo âu điều trị các triệu chứng kèm theo của bệnh.

4.2. Liệu pháp tâm lý

Liệu pháp tâm lý nhằm giúp cho người bệnh điều chỉnh các hành vi của mình. Liệu pháp tâm lý cá nhân đóng vai trò quan trọng, giúp cho bệnh nhân có những hành vi tích cực để vượt qua được sang chấn tâm lý và thích nghi tốt trong cuộc sống.

Liệu pháp tâm lý nhóm có tác dụng tốt trong việc giải quyết các phản ứng tâm lý của người bệnh. Tham gia các hoạt động vui chơi giải trí, thể thao, lao động,... để họ cảm thấy cuộc sống còn có ý nghĩa.

Liệu pháp tâm lý gia đình là cần thiết, vì các phản ứng tâm lý nặng hay nhẹ còn tùy thuộc vào sự nâng đỡ, sự quan tâm săn sóc của các thành viên trong gia đình. Người thầy thuốc tiếp xúc, trao đổi với họ các cách săn sóc về tâm lý giúp cho người bệnh thích nghi tốt với cuộc sống.